Εξελικτική Ψυχολογία
(HUM207) - Βασίλειος Μακρυπούλιας
Περιγραφή Μαθήματος
Σημειώσεις του μαθήματος της εξελικτικής ψυχολογίας για τους σπουδαστές της ΑΣΠΑΙΤΕ.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Δ.ΜΑΚΡΥΠΟΥΛΙΑΣ. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ:ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. ΜΥΤΙΛΗΝΗ .
Κεφ.1.Το αντικείμενο της εξελικτικής ψυχολογίας. 1.1.Εξέλιξη. Η εξέλιξη διέρχεται τις εξής τρείς φάσεις: 1.Ανάπτυξη:Αρχίζει από τη σύλληψη και εκτείνεται ως την πλήρη διαμόρφωση και ενεργοποίηση των ψυχοσωματικών δυνάμεων(20ο έτος). 2.Ωριμότητα: Είναι η περίοδος κατά την οποία o ψυχοσωματικός οργανισμός παρουσιάζει στη δομή και στη λειτουργικότητα μία πληρότητα και και τη μεγίστη απόδοση(21ο έως 35ο έτος περίπου).Στην περίοδο αυτή όλες οι καταβολές του είδους ,βιολογικές και ψυχικές,έχουν πλήρως ενεργοποιηθεί,και λειτουργούν στο δυνατότερο δυνατό βαθμό. 3.Ενέλιξη(ή φθίση): είναι η περίοδος κατά την οποία οι διάφορες βιολογικές και ψυχικές λειτουργίες παρουσιάζουν βαθμιαία κάμψη και ελάττωση(35ο έτος ως την έσχατη γεροντική λειτουργία). Στην περιγραφή και ερμηνεία όλων αυτών των φαινομένων που χαρακτηρίζουν την ανάπτυξη ασχολούμαστε-κυρίως-με δύο ερωτήματα:Τι ακριβώς συμβαίνει στην ανθρώπινη οντότητα και γιατί όλα αυτά συμβαίνουν στην ανθρώπινη οντότητα και προσωπικότητα. Οι ερωτήσεις του τύπου ΤΙ αναφέρονται σε δύο βασικές όψεις του χρονοδιαγράμματος της ανάπτυξης : Α)στο τι μπορεί να κάνει το παιδί σε κάθε ηλικία και Β)στο τι νοιώθει το παιδί για ό,τι μπορεί να κάνει σε κάθε ξεχωριστή ηλικία. 1.2.Ιστορική αναδρομή. 1.2.1.Αντιλήψεις των ενηλίκων για τη φύση του παιδιού. Α)Μία βασική διαπίστωση της ιστορικής έρευνας της παιδικής ηλικίας είναι ότι το πώς έβλεπαν και αντιμετώπιζαν οι ενήλικοι το παιδί διαφέρει από εποχή σε εποχή.Μόλις πρίν από τρείς αιώνες πίστευαν ότι το παιδί δεν διέφερε παρά μόνο ποσοτικά από τους μεγάλους,ότι είναι ενήλικας σε μικρογραφία.Μία τέτοια αντίληψη καθόριζε και τον τρόπο ζωής του παιδιού.Δεν υπήρχε καμμία ιδιαίτερη μεταχείριση και ξεχωριστή φροντίδα για το παιδί. Β)Τον 17ο αιώνα παρατηρείται μία σημαντική αλλαγή στις αντιλήψεις των ενηλίκων για το παιδί και τη συμπεριφορά του.Για λόγους που πρέπει να συνδέονται με τις θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις της εποχής θεολόγοι και ανθρωπιστές παρότρυναν τους γονείς να χωρίσουν τα παιδιά από τους ενήλικες και να ενδιαφερθούν πρώτιστα για την ηθική διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Σχετικά με την αγωγή και την ηθικότητα του παιδιού κυριάρχησαν τρείς(3)διαφορετικές απόψεις: Β1)Μία άποψη ήταν ότι το παιδί ήταν φύσει κακό.Η άποψη αυτή είχε βάση στη βιβλική μαρτυρία για το προπατορικό αμάρτημα.Έτσι η ηθική διδασκαλία απετέλεσε το κύριο μάθημα στα σχολεία και την κύρια φροντίδα των γονέων. Β2)Αργότερα το 18ο αιώνα ο Ρουσσώ διεκήρυξε την άποψή του ότι το παιδί είναι φύσει καλό ότι φέρει μέσα του τις πιο καλές εγγενείς προδιαθέσεις.Το παιδί θα έπρεπε να μείνει μακριά από τις παρεμβάσεις των γονέων και τις όποιες κοινωνικές επιδράσεις γιατί οι επιδράσεις αυτές αλλοιώνουν και παρακωλύουν τις φυσικές προδιαθέσεις και τη φυσική πορεία του παιδιού προς την ωριμότητα.Σύμφωνα με την άποψη του «κατά φύσιν ζήν» το παιδί θα πρέπει να μείνει ελεύθερο να αναπτυχθεί το καθένα με το δικό του ρυθμό και με το δικό του αναπτυξιακό χρονοδιάγραμμα. Β3)Η Τρίτη άποψη υποστηρίχθηκε από τον Λόκ ο οποίος δέχεται ότι το παιδί δεν είναι ούτε φύσει καλό ούτε φύσει κακό αλλά αντίθετα όταν γεννιέται είναι tabula rasa(άγραφος χάρτης)ώστε όλα καθορίζονται από την εμπειρία.Οι γονείς θα πρέπει από την πρώτη κιόλας στιγμή να εξασφαλίσουν στο παιδί τις κατάλληλες εμπειρίες και να το ασκήσουν στην απόκτηση εμπειριών και συνηθειών. Γ)Η σύγχρονη άποψη. Η σύγχρονη άποψη θεωρεί ότι το παιδί είναι ένα αναπτυσσόμενο άτομο .Δεν είναι ενήλικας σε μικρογραφία που διαφέρει από τον ενήλικο μόνο ποσοτικά αλλά ένα ξεχωριστό όν ως γένος με ιδιαίτερες αναπτυξιακές ανάγκες οι οποίες θα πρέπει να ικανοποιούνται και να ολοκληρώνονται.Οι νέες αυτές αντιλήψεις για τη φύση του παιδιού έχουν τις ρίζες τους στις μελέτες του Δαρβίνου για την καταγωγή και τη φύση του ανθρωπίνου είδους ,του Φρόϋντ για τη σημασία των πρώτων εμπειριών για τη ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη ,του Πιαζέ για την ανάπτυξη της σκέψης του παιδιού . 1.3.Γενικές αρχές που διέπουν την ανάπτυξη. Α)η ανάπτυξη πραγματοποιείται σύμφωνα με ένα γενικό σχέδιο «πρότυπο». Η ανάπτυξη είναι μία πολύπλοκη διαδικασία που περιλαμβάνει πλείστες ψυχολογικές δομές και λειτουργίες που συνεπάγεται μία συνεχή μεταδόμηση του συνόλου της ψυχοσωματικής υπόστασης του ατόμου σύμφωνα με ένα αριστοτεχνικό σχέδιο και πρότυπο. Β)Η ανάπτυξη γίνεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα:Μαζική και γενική ανάπτυξη –διαφοροποίηση και εξατομίκευση-συνοργάνωση και ενιαιοποίηση. Ο φυσιοδίφης G.E.Goghill ,μετά από μακροχρόνιες έρευνες σε ζώα διαπίστωσε ότι αρχικά η ανάπτυξη είναι μαζική και γενική.Εν συνεχεία ακολουθεί η διαφοροποίηση και η εξειδίκευση της λειτουργίας των διαφόρων μερών και οργάνων .Τέλος πραγματοποιείται ο συντονισμός και η ενοποίηση των επιμέρους λειτουργιών σε ενιαίο οργανικό όλον. Γ)Η ανάπτυξη προχωρεί από τα άνω προς τα κάτω και από το κέντρο προς τα πλάγια: Από όλα τα μέλη του σώματος ταχύτερα αναπτύσσεται η κεφαλή ,ακολουθεί ο κορμός και έπονται τελευταία τα κάτω άκρα.Αλλοιώσεις και παρακμή αρχίζουν να υφίστανται πρώτα τα άνω και κεντρώα μέλη του σώματος και τελευταία τα κάτω και τα περιφερειακά. Δ)Υπάρχουν ατομικές διαφορές στο ρυθμό της ανάπτυξης. Η ανάπτυξη είναι μία συνεχής και αδιάκοπη διαδικασία της οποίας όμως ο ρυθμός είναι ταχύτερος στα πρώτα χρόνια της ζωής και γίνεται βραδύτερος με την πάροδο της ηλικίας.Π.χ η γλωσσική ανάπτυξη κατά τη νηπιακή ηλικία είναι πολύ πιο πλούσια και γρήγορη σε σχέση με τη σχολική ηλικία που ακολουθεί.Μέχρι το 4ο έτος το παιδί έχει μάθει σχεδόν όλες τις γραμματικές δομές του λόγου του ενηλίκου.Η ύπαρξη των ποικίλων ατομικών διαφορών (ενδοατομικών διατομικών και διομαδικών)στο ρυθμό της ανάπτυξης δείχνει ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην ερμηνεία κάθε γενικού χρονοδιαγράμματος ανάπτυξης. Ε)Επιγένεση της συμπεριφοράς: Η ανάπτυξη οικοδομείται επάνω σε ό,τι προϋπάρχει κάθε φορά.Οι νέες μορφές συμπεριφοράς στηρίζονται,πηγάζουν και αναπτύσσονται επάνω στις παλαιές.Οι προηγούμενες εμπειρίες και τα επιτεύγματα στα προηγούμενα στάδια επηρεάζουν τους αναμενόμενους αναπτυξιακούς στόχους και τη συμπεριφορά που θα επακολουθήσει.Η επιγενετική αυτή παρουσία του παλαιού μέσα στο νέο εξασφαλίζει στο άτομο κάποια συνέχεια και σταθερότητα του Εγώ στις διάφορες ηλικίες παρά τις συνεχείς αλλαγές που υφίσταται αναπτυσσόμενο. 1.4.ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ. Η θεματική της έρευνας της εξελικτικής ψυχολογίας είναι χαώδης ώστε χρειάζεται συγκεκριμένη μεθοδολογία προκειμένου να ελεγχθεί και να κατανεμηθεί το προκύπτον υλικό.Oι δύο κυριότερες μέθοδοι της εξελικτικής ψυχολογίας που αφορούν τη συλλογή και εκμετάλλευση του επιστημονικού υλικού είναι η διαχρονική και η συγχρονική μέθοδος. Α)Διαχρονική μέθοδος. Ονομάζεται και εξελικτική και ακολουθεί την εξής διαδικασία.Επιλέγεται μία και μόνο ομάδα ατόμων η οποία παρακολουθείται και εξετάζεται στις επόμενες ηλικίες κατά συχνά τακτά χρονικά διαστήματα. Β)Συγχρονική μέθοδος. Ονομάζεται και μέθοδος των επαλλήλων ομάδων.Ακολουθεί η μέθοδος αυτή την εξής διαδικασία.Επιλέγονται συγχρόνως πολλές ομάδες ατόμων μία από κάθε ηλικία.Στη συνέχεια οι ομάδες αυτές εξετάζονται όλες συγχρόνως κ μία μόνο φορά. 1.5.Περίοδοι ανάπτυξης. Έχουν προταθεί και έχουν χρησιμοποιηθεί διάφοροι τρόποι χωρισμού της πορείας που ακολουθεί η ανάπτυξη σε επί μέρους περιόδους.Η πιο συνήθης διαίρεση είναι η ακόλουθη: 1)Ενδομητρική ή προγεννητική περίοδος.Εμβρυϊκή ηλικία(από τη σύλληψη έως τη γέννηση). 2)Βρεφική ηλικία (από τη γέννηση έως το 2ο έτος). 3)Πρώτη παιδική ή νηπιακή ή προσχολική ηλικία(από το 3ο έως το 6ο έτος). 4).Δεύτερη παιδική ή σχολική ηλικία (από το 7ο έτος έως το 11ο έτος). 5).Εφηβική ηλικία (από το 12ο έως το 20ο έτος). ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.: Σύγχρονες θεωρητικές κατευθύνσεις στην επιστήμη της εξελικτικής ψυχολογίας. 2.1.Περιγραφική και γενετική κατεύθυνση. Η περιγραφική και γενετική κατεύθυνση βασίζεται στην άποψη ότι το πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε την ανθρώπινη εξέλιξη είναι η μελέτη και η περιγραφή των μορφών της «τυπικής συμπεριφοράς»για κάθε ηλικία.Κύριο χαρακτηριστικό της περιγραφικής και γενετικής κατεύθυνσης είναι η έμφαση σε στάδια ωριμότητος.Το παιδί σε κάθε στάδιο έχει ιδιαίτερα ψυχοπνευματικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα και ιδιαίτερη χαρακτηριστική ετοιμότητα να επωφεληθεί από τις νέες εμπειρίες και την καθοδήγηση των ενηλίκων.Η εμφάνιση των σταδίων αυτών γίνεται με μία ορισμένη σειρά και ακολουθία η οποία είναι για όλα τα άτομα η ίδια. 2.2.Συμπεριφοριστική κατεύθυνση. 2.2.1.Kλασσική εξαρτημένη μάθηση. Η διαδικασία αυτή που είναι γνωστή ως κλασσική εξαρτημένη μάθηση προϋποθέτει την ταυτόχρονη επαναληπτική παρουσίαση δύο ερεθισμάτων.Το ένα ερέθισμα ,το φυσικό ερέθισμα,προκαλεί μία αντανακλαστική αντίδραση,τη φυσική αντίδραση,(όπως π.χ η θέα της τροφής προκαλεί στον πεινασμένο σκύλο τη φυσική αντίδραση της έκκρισης σιέλου).Το άλλο ερέθισμα ,ενώ αρχικά είναι ουδέτερο,(ο ήχος του κουδουνιού π.χ. αφήνει αδιάφορο τον πεινασμένο σκύλο ,δεν έχει καμμία σχέση με την έκκριση σιέλου,),αν παρουσιασθεί ταυτόχρονα πολλές φορές με το φυσικό ερέθισμα μπορεί τελικά να το υποκαταστήσει και να προκαλεί μόνο του πλέον τη φυσική αντίδραση(ο ήχος του κουδουνιού να προκαλεί την έκκριση σιέλου).Το ζώο δηλαδή μαθαίνει να αντιδρά σε ένα νέο ερέθισμα (τον ήχο του κουδουνιού)με μία παλαιά αντίδραση(έκκριση σιέλου). Απόρροια της μηχανιστικής ερμηνείας της ανθρώπινης συμπεριφοράς που διακήρυξαν και εφάρμοσαν οι συμπεριφοριστές είναι και η άποψη ότι η ανατροφή του παιδιού πρέπει να συνίσταται και στην εκμάθηση συνηθειών. Κατά τρόπο ορθολογικό.Ο Γουάτσον απορρίπτει κάθε συναισθηματισμό στην αντιμετώπιση και στο χειρισμό του παιδιού και τάσσεται ανεπιφύλακτα υπέρ της αντικειμενικής και αυστηρά οργανωμένης ανατροφής. 2.2.2.Συντελεστική μάθηση. Η Θεωρία του Σκίννερ εκκινεί από την άποψη ότι κύριο χαρακτηριστικό κάθε ζώντος οργανισμού επομένως και του παιδιού είναι να επιδιώκει την ικανοποίηση διαφόρων αναγκών και τη μείωση της ψυχικής έντασης που προκαλούν οι ανάγκες αυτές.Για να επιτύχει τη βασική αυτή επιδίωξη το άτομο επενεργεί επάνω στο περιβάλλον του .Χρησιμοποιεί ένα πλούσιο ρεπερτόριο από αντιδράσεις οι οποίες συνοδεύονται από διάφορα γεγονότα στο περιβάλλον.Η συντελεστική μάθηση αφορά τις συνεξαρτήσεις ανάμεσα στις αντιδράσεις του ατόμου και στα γεγονότα που συμβαίνουν στο περιβάλλον αμέσως μετά από κάθε ενέργεια του ατόμου.Μερικά από τα γεγονότα αυτά είναι ενισχυτικά δηλαδή συντελούν στη μείωση της ψυχικής έντασης και έχουν σαν αποτέλεσμα να αυξάνουν την πιθανότητα να επανεμφανισθεί η συμπεριφορά που προηγήθηκε και τα προκάλεσε. Για να γίνει σαφέστερη η διαδικασία που ακολουθεί η συντελεστική μάθηση θα περιγράψουμε εν συντομία ένα πείραμα του Σκίννερ.Ο Σκίννερ το 1930 κατασκεύασε μία πειραματική συσκευή γνωστή ως το «κλουβί του Σκίννερ». Η συσκευή αυτή είναι ένα συνηθισμένο κλουβί στο οποίο έχει προσαρτηθεί ένας μοχλός.Άν ο μοχλός αυτός πιεσθεί προς τα κάτω αφήνει να πέσει μέσα στο κλουβί σε ένα μικρό πιάτο τροφή για το ζώο.Το πειραματόζωο ,ένας πεινασμένος ποντικός(είχε μείνει τις δύο προηγούμενες ημέρες χωρίς τροφή)μόλις το έβαλαν μέσα στο κλουβί άρχισε,όπως είναι φυσικό,να κάνει διάφορες και τυχαίες κινήσεις.Οι οποίες βέβαια στην αρχή φαίνονταν άσκοπες.Τυχαία ασφαλώς κάποτε πίεσε και το μοχλό και η πρώτη δόση τροφής έπεσε μέσα στο πιάτο.Τελικά ο ποντικός μετά από πολλές περιπλανήσεις και δοκιμές «διαπίστωσε»ότι η πίεση του μοχλού προς τα κάτω έχει ως επακόλουθο την τροφή και το ευχάριστο συναίσθημα του κορεσμού.Έτσι λοιπόν ενώ αρχικά το πεινασμένο ζώο έκανε άσκοπες κινήσεις τώρα μέσα από τη διαδικασία της ενίσχυσης έμαθε και ενεργεί με βάση το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του.Ενώ αρχικά όλες οι μορφές συμπεριφοράς του ζώου είχαν ίση πιθανότητα να εμφανισθούν ,τώρα η πίεση του μοχλού λόγω του ενισχυτικού γεγονότος που τη συνοδεύει (παροχή τροφής)έχει προτεραιότητα. Ο Σκίννερ υποστηρίζει ότι οι πολύπλοκες μορφές συμπεριφοράς που αποτελούν την προσωπικότητα του παιδιού είναι δυνατόν να περιγραφούν ως ένα σύστημα ενισχυτικών γεγονότων.Ενισχυτικά γεγονότα που διαμορφώνουν και διατηρούν τη συμπεριφορά του ατόμου είναι οι διάφορες αμοιβές ,υλικές και ηθικές.Το έργο της ψυχολογίας είναι να περιγράψει τις παραμέτρους του σχηματισμού των συνεξαρτήσεων μεταξύ των διαφόρων αντιδράσεων του ανθρώπου και των ενισχυτικών γεγονότων που τις ακολουθούν και να καθορίσει τις μεταξύ τους σχέσεις. 2.3 .Ψυχαναλυτική κατεύθυνση. 2.3.1.Ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόϋντ. Ο Φρόϋντ υποστηρίζει ότι όλη η συμπεριφορά του ατόμου είναι σκόπιμη και ότι αποβλέπει στην ικανοποίηση βιολογικών ορμών και κυρίως της ορμής για ηδονή ,της libido.Ακόμη και η ανάπτυξη του παιδιού εκπηγάζει και πραγματοποιείται κάτω από τις πιέσεις για ικανοποίηση της εξωλογικής και ασύνειδης αυτής βιολογικής ορμής.Η όλη πορεία της ζωής είναι μία προσπάθεια του ατόμου να εξεύρει αποδετούς τρόπους να ικανοποιήσει τη λίμπιντο ,μια συνεχής πάλη να διατηρήσει μία ισορροπία μεταξύ των εσωτερικών παρορμήσεων και της κοινωνικής πραγματικότητος. Συγκεκριμένα ο Φρόϋντ δέχεται ότι η ανθρώπινη ψυχική συσκευή αποτελείται από τρία μέρη: 1.το Εκείνο 2.το Εγώ 3.το Υπερεγώ. Το Εκείνο περιλαμβάνει τα βιολογικά ένστικτα και λειτουργεί με βάση την αρχή της ευχαρίστησης .Συνεχώς πιέζει για άμεση έκφραση και ικανοποίηση. Το Εγώ περιλαμβάνει τις ψυχικές λειτουργίες με τις οποίες το άτομο αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα ,λογίζεται και ενεργεί όπως π.χ είναι η νόηση ,η αντίληψη,η μνήμη,η κρίση,οι γλωσσικές ικανότητες ,η αυτογνωσία κ.ο.κ.Το Εγώ λειτουργεί με βάση την αρχή της πραγματικότητος και παίζει το ρόλο ρυθμιστή μεταξύ των εσωτερικών παρορμήσεων του Εκείνο και των περιορισμών και απαγορεύσεων που επιβάλλει η κοινωνία. Το Υπερεγώ περιλαμβάνει το σύνολο των κανόνων συμπεριφοράς που επιβάλλει η κοινωνία στα μέλη της.Είναι η συνείδηση περί του πρακτέου (περί των σωστών και ηθικών πράξεων)του ηθικού και κοινωνικά αποδεκτού.Το Εγώ βρίσκεται σε μία αδιάκοπη προσπάθεια να συμβιβάσει τις άλογες ορέξεις του βιολογικού ενστίκτου και τις απαγορεύσεις της κοινωνίας .Το Εγώ είναι ένα είδος λογοκριτή και διαιτητή μεταξύ του Εκείνο και του Υπερεγώ. 2.3.1.1.Στάδια που διέρχεται η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του ανθρώπου σύμφωνα με το Φρόϋντ. 1.Το στοματικό στάδιο(1ο έτος της ηλικίας).Κύρια πηγή ευχαρίστησης είναι ο θηλασμός και η απομύζηση.Στην περίοδο αυτή το άτομο παρουσιάζει τη μεγαλύτερη εξάρτηση. 2.Το πρωκτικό στάδιο(2ο και 3ο έτος).Το παιδί θα πρέπει να αποκτήσει τον έλεγχο των σφιγκτήρων (ενούρηση,εγκόπρηση)και ο πρωκτός αποτελεί την εστία της ψυχικής έντασης και ικανοποίησης.Κύριο χαρακτηριστικό του σταδίου αυτού είναι η τάση για αυτονομία και ο αρνητισμός. 3.Το φαλλικό στάδιο(3ο ως 7ο έτος)κατά το οποίο το παιδί αποκτά επίγνωση των διαφορών στα γεννητικά όργανα μεταξύ των δύο φύλων και συνειδητοποιεί την αγάπη του προς τους γονείς.Η αγάπη όμως αυτή παύει να κατευθύνεται και προς τους δύο γονείς και αναπτύσσεται μία βαθμιαία αυξανόμενη στοργή και προσκόλληση προς το γονέα του αντιθέτου φύλου.Το αγόρι αρχίζει να νοιώθει μία νέα μορφή αγάπης προς την μητέρα και να θεωρεί ως αντίζηλο τον πατέρα ,συγχρόνως όμως να βιώνει έντονα συναισθήματα ενοχής και φόβου τιμωρίας για τις αιμομικτικές του αυτές διαθέσεις (το γνωστό Οιδιπόδειο σύμπλεγμα).Ομοίως το κορίτσι αρχίζει να προσκολλάται στον πατέρα και να νοιώθει αντίζηλο την μητέρα(σύμπλεγμα της Ηλέκτρας).Στο τέλος της περιόδου αυτής επέρχεται η λύση του οιδιποδείου συμπλέγματος με την ταύτιση του παιδιού προς το γονέα του ιδίου φύλου. 4.Το στάδιο της λανθάνουσας σεξουαλικότητος.(7ο έως 11ο έτος).Το άτομο στρέφεται προς τα πρόσωπα και τα πράγματα του ευρύτερου περιβάλλοντος και αποκτά ποικίλες γνώσεις και δεξιότητες και ενισχύει το Υπερεγώ.Το στάδιο αυτό είναι μία περίοδος εσωτερικής γαλήνης πρίν από την καταιγίδα της ήβης. 5.Το στάδιο της ετερόφυλης σεξουαλικότητος.Το άτομο στρέφεται προς τα μέλη του αντιθέτου φύλου για να εκφράσει την αγάπη του και για να αναπαραγάγει απογόνους. 2.4.Γνωστική και Γενετική κατεύθυνση. Ο τομέας της ψυχολογικής έρευνας που έχει σημειώσει αλματώδη πρόοδο τα τελευταία χρόνια είναι οι γνωστικές λειτουργίες ,οι ψυχοπνευματικές δηλαδή διεργασίες με τις οποίες το άτομο έρχεται σε επαφή και κατανοεί το περιβάλλον όπως είναι η αντίληψη,η νόηση η λύση προβλημάτων,η δημιουργική σκέψη κ.λ.π.Οι μελέτες στον τομέα αυτό έδωσαν τεράστια ώθηση και στην έρευνα της πορείας που ακολουθεί η νοητική ανάπτυξη στα παιδιά.Κύριος εκπρόσωπος της κατεύθυνσης αυτής είναι ο Ελβετός γενετικός επιστημολόγος και ψυχολόγος του παιδιού Ζάν Πιαζέ. Ο Πιαζέ υποστηρίζει ότι μία θεμελιώδης ιδιότητα κάθε ζώντος οργανισμού –επομένως και του παιδιού-είναι η τάση να δημιουργεί και να διατηρεί μία ισορροπία μία ομοιόσταση ανάμεσα στον οργανισμό και στο περιβάλλον.Η τάση αυτή η οποία είναι γνωστή ως τάση προσαρμογής παραμένει σταθερή και αμείωτη καθόλη τη διάρκεια της ανάπτυξης και καθορίζει το είδος της αλληλεπίδρασης μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος.Η προσαρμογή όμως δεν είναι μία στατική κατάσταση αλλά μία ενεργός διαδικασία με δύο αντισταθμιζόμενες λειτουργίες :την αφομοίωση και την συμμόρφωση. Αφομοίωση είναι η λειτουργία με την οποία το άτομο ενσωματώνει τα αντιληπτικά δεδομένα σε προϋπάρχουσες νοητικές δομές. Συμμόρφωση είναι η λειτουργία με την οποία το άτομο τροποποιεί τις υπάρχουσες νοητικές δομές ώστε να μπορεί να κατανοεί τα δεδομένα της εμπειρίας. Ο Πιαζέ χωρίζει την πορεία που ακολουθεί η οντογενετική ανάπτυξη της νόησης σε τέσσερεις βασικές περιόδους: 1.Αισθησιοκινητική περίοδος(από τη γέννηση ως το 2ο έτος):Στην περίοδο αυτή η γνωστική λειτουργία είναι πραξιακή και στηρίζεται αποκλειστικά σε απλές αισθητηριακές και κινητικές δραστηριότητες.Το άτομο δεν έχει ακόμη την ικανότητα να αναπαριστά εσωτερικώς τον εξωτερικό κόσμο ,απλώς χρησιμοποιεί μία υποτυπώδη αναγνωριστική μνήμη. 2.Προσυλλογιστική περίοδος(από το 3ο έτος έως το 6ο έτος). Στην περίοδο αυτή αρχίζει με τη βοήθεια της γλώσσας ,να εμφανίζεται η συμβολική λειτουργία,η αναπαράσταση δηλαδή του εξωτερικού κόσμου με εσωτερικές πνευματικές εικόνες και να δραστηριοποιείται η ανακλητική μνήμη.Το άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί ως γνωστικό υλικό γεγονότα που δεν είναι αναγκαίο να συμβαίνουν στο παρόν και στο εδώ.Μπορεί επίσης να προβαίνει όχι μόνο σε εξωτερικούς χειρισμούς αντικειμένων αλλά ακόμα και σε εσωτερικούς χειρισμούς των πνευματικών τους απεικονίσεων. 3.Περίοδος της συγκεκριμένης σκέψης (από το 7ο έως το 11ο έτος).Στην περίοδο αυτή η γνωστική λειτουργία στηρίζεται σε νοητικές πράξεις και συλλογισμούς που ανταποκρίνονται στους κανόνες της καθαρής λογικής(κατηγοριοποιήσεις,σειροθετήσεις,αρίθμηση).Οι νοητικές όμως πράξεις της περιόδου αυτής είναι δυνατόν να γίνονται μόνο σε συγκεκριμένα πράγματα και στο άμεσο παρόν.Η σκέψη δηλαδή στην περίοδο αυτή είναι προσκολλημένη στο άμεσο και συγκεκριμένο και δεν μπορεί ακόμη να προσεγγίσει την καθαρή αφαίρεση. 4. Περίοδος της αφαιρετικής σκέψης: (αρχίζει από το 12ο έτος και ολοκληρώνεται στο 16ο έτος).Στην περίοδο αυτή η νόηση στηρίζεται σε προτάσεις που η αλήθειά τους κρίνεται με βάση όχι πλέον αναγκαστικά το συγκεκριμένο εμπειρικό περιεχόμενό τους αλλά με βάση την καθαρή λογική τους δομή.Το άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί τον υποθετικό-παραγωγικό συλλογισμό χωρίς αναφορά στο άμεσο και συγκεκριμένο,στις άμεσες εποπτείες.Η αφαιρετική σκέψη εμφανίζεται στα χρόνια της εφηβείας και διαφαίνεται στην έντονη κριτική στάση του εφήβου ,στο ενδιαφέρον του για τη διατύπωση θεωριών και στην προσήλωσή του στο μέλλον. Συμπέρασμα. Σύμφωνα λοιπόν με τη θεωρία του Πιαζέ ,το παιδί προχωρεί από την απόλυτη κυριαρχία της κατ΄αίσθηση αντίληψης στο στάδιο που τα εμπειρικά δεδομένα αναπαριστώνται με σωτερικούς συμβολισμούς και βαθμιαία στο στάδιο όπου διαμορφώνονται κανόνες και αρχές λογικής οι οποίοι θεωρούνται πιο αξιόπιστοι από την ίδια την εμπειρία.
Βιβλιογραφία. 1.Ι.Ν.Παρασκευοπούλου,Εξελικτική ψυχολογια,τόμοι 4,Αθήνα. 2.R.S.Feldman,Εξελικτική ψυχολογία,εκδόσεις Γκούντεμπεργκ. 3.Δ.Γεώργα,Κοινωνική Ψυχολογία,Αθήνα. 4.Μ.Α.Hogg,Κοινωνική Ψυχολογία.
Ημερομηνία δημιουργίας
Τρίτη 16 Φεβρουαρίου 2016
