Η προσφορά του αθλητισμού

Η ενασχόληση με τον αθλητισμό είτε αφορά κάποιο ομαδικό είτε κάποιο ατομικό άθλημα ωφελεί ποικιλοτρόπως το άτομο, αφού λειτουργεί ευεργετικά τόσο για τη σωματική όσο και για την πνευματική του υγεία. Ειδικότερα:

Σωματικά και πνευματικά οφέλη:

- Η συστηματική άθληση καθιστά εφικτή τη διαμόρφωση και διατήρηση ενός αρμονικού και καλοσχηματισμένου σώματος, προσφέροντας παράλληλα ευεργετική επίδραση στην υγεία του. Προκύπτει, μάλιστα, μια σημαντική ενίσχυση της δύναμης, αλλά και των δεξιοτήτων του ατόμου.

- Σε πνευματικό επίπεδο το άτομο ενισχύει την αντίληψη και την κρίση του, εφόσον κάθε άθλημα απαιτεί από το άτομο να κατανοεί τους αναγκαίους κανόνες, να τους εφαρμόζει κάθε φορά, αλλά και να επιχειρεί το ξεπέρασμα τυχόν δυσκολιών κατά τη διάρκεια της προπόνησης ή της αγωνιστικής περιόδου. Ιδίως τα ομαδικά αθλήματα ωθούν το άτομο σε διαδικασίες αυτοσχεδιασμού και επινοητικότητας, καθώς ερχόμενο αντιμέτωπο με τις τεχνικές και τους σχεδιασμούς της αντίπαλης ομάδας καλείται να διεκδικήσει την επίτευξη μιας καλύτερης απόδοσης, αναγνωρίζοντας και παρακάμπτοντας τα στοιχεία υπεροχής των αντιπάλων. 

Ενώ, στο πλαίσιο κάθε αθλητικής ενασχόλησης το άτομο μαθαίνει να αντιλαμβάνεται τα μηνύματα του ίδιου του σώματός του∙ γνωρίζει, έτσι, πότε έχει το περιθώριο να εντείνει την προσπάθειά του και πότε οφείλει να χαλαρώσει τους ρυθμούς του. Μαθαίνει, συνάμα, τα όρια των δυνατοτήτων του, αλλά και τις ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητες, που μπορούν να του διασφαλίσουν κάποιο αναγκαίο προβάδισμα έναντι του αντιπάλου. Οδηγείται, άρα, σε μια μορφή αυτογνωσίας, που σχετίζεται κυρίως με τις σωματικές αντοχές και δυνατότητες.

Ψυχικά οφέλη:

- Το άτομο έχει την ευκαιρία μέσω του αθλητισμού να επιτύχει μια ουσιαστική και γόνιμη εκτόνωση των προβληματισμών και των εντάσεων της καθημερινότητας. Ενώ, η προερχόμενη από την άθληση βιοχημική ανταπόκριση του σώματος και του εγκεφάλου, του χαρίζει ευδιαθεσία, ενέργεια και καθαρότητα σκέψης.

- Το άτομο αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη αυτοπειθαρχία, προκειμένου να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του προγραμματισμού του, και παράλληλα μια αίσθηση αντοχής και καρτερίας, που του επιτρέπει την ψυχραιμότερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση δυσκολιών ή προβλημάτων σε άλλους τομείς της ζωής του. Ενώ, η αγωνιστική -ή και ανταγωνιστική- διάθεση που εγείρεται κατά τη διάρκεια των αθλητικών δοκιμασιών, ενισχύει την αυτοπεποίθηση του ατόμου, το οποίο έχοντας πλέον μια καλύτερη γνώση των δυνατοτήτων του, εμμένει με μεγαλύτερη πίστη στις προσπάθειες και στις επιδιώξεις του.

- Ο αθλητισμός λειτουργεί, άλλωστε, ως πηγή εμπειριών, επιτεύξεων, αλλά και καθημερινών στιγμών εκτόνωσης ή ευχαρίστησης, γεγονός που τον καθιστά σημαντικό αντίβαρο απέναντι σ’ εκείνες τις ψυχοφθόρες καταστάσεις που βιώνει το άτομο στον εργασιακό και κοινωνικό του βίο.

Οφέλη σε επίπεδο ηθικής διαμόρφωσης:

-  Το άτομο μυείται στην αξία της προσωπικής προσπάθειας και μαθαίνει να εκτιμά τα οφέλη που προκύπτουν από τη συστηματική και κοπιώδη ενασχόληση μ’ ένα αντικείμενο. Η ικανοποίηση που λαμβάνει από την επίγνωση ότι σημειώνει σημαντικές επιδόσεις σ’ ένα άθλημα, αλλά και οι αλλαγές που βλέπει στη σωματική του διάπλαση, του διδάσκουν πως η επίμοχθη προσπάθεια ανταμείβεται με επιτεύγματα και οφέλη που δεν είναι προσιτά με άλλο τρόπο.

- Αν, μάλιστα, το άτομο συμμετέχει σε κάποιο ομαδικό άθλημα μαθαίνει να συνεργάζεται αρμονικά, καθώς και να δείχνει απεριόριστο σεβασμό στον κόπο και στην προσπάθεια του συναθλητή του, αφού γνωρίζει και το ίδιο πόσο επίμοχθη είναι η διεκδίκηση της νίκης. Ενώ, παράλληλα, έχοντας πάντοτε κατά νου τη διάκριση της ομάδας, αναγνωρίζει και αναλαμβάνει τις ευθύνες που του αναλογούν στο πλαίσιο της συλλογικής αυτής προσπάθειας. Κατανοεί, άλλωστε, πως με το να επιχειρήσει να αποποιηθεί τις ευθύνες του ή να τις μεταθέσει σε κάποιον άλλο, θα ζημιώσει την απόδοση της ομάδας του, και άρα τον εαυτό του.

- Ο χώρος του αθλητισμού προσφέρει ιδανικά πρότυπα για τους νέους, καθώς τους ωθεί σε μια δημιουργική ενασχόληση, σε μια γόνιμη αφοσίωση και προσπάθεια, αλλά και στη διεκδίκηση διαρκώς υψηλότερων επιδόσεων. Πρόκειται, άρα, για ένα χώρο πραγματικής διαπαιδαγώγησης, που βρίσκεται στον αντίποδα της αναποτελεσματικής αδράνειας και των εύκολων λύσεων, που οι νέοι συναντούν συχνά γύρω τους.

- Ο αθλητισμός, μάλιστα, οδηγεί στην ανάπτυξη και την εδραίωση ενός ουσιαστικού σεβασμού για τους άλλους ανθρώπους, χωρίς αυτός ο σεβασμός να γνωρίζει σύνορα, εθνικότητες ή άλλες διακρίσεις. Το κοινό ενδιαφέρον και οι κοινές προσδοκίες, λειτουργούν ως ισχυρός συνεκτικός δεσμός, που δεν κάμπτεται από επιμέρους διαφοροποιήσεις.

- Χαρακτηριστικό παράδειγμα θετικών προτύπων που προκύπτουν από το χώρο του αθλητισμού αποτελούν οι συμμετέχοντες στους Παραολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι παρά τις πλείστες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν συνεχίζουν την προσπάθειά τους και αποδεικνύουν πως οι άνθρωποι έχουν περισσότερες αντοχές και περισσότερη δύναμη απ’ ό,τι πιθανώς πιστεύουν εκείνοι που επιλέγουν την απραξία και την παραίτηση μπροστά στις αντιξοότητες που προκύπτουν στη ζωή τους.

Αρνητικά φαινόμενα στο χώρο του αθλητισμού

- Η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού και ειδικότερα του πρωταθλητισμού έχει επιφέρει σημαντικές αλλοιώσεις στο πνεύμα του συναγωνισμού και της ευγενούς άμιλλας, καθώς πλέον το οικονομικό δέλεαρ είναι τέτοιο που ωθεί πολλούς αθλητές στην υιοθέτηση αθέμιτων τακτικών προκειμένου να διασφαλίσουν τη διάκριση και τη νίκη. Παρατηρείται, έτσι, η χρήση αναβολικών ουσιών, για την επίτευξη όλο και καλύτερων επιδόσεων, ο χρηματισμός αθλητικών παραγόντων, για να αντιμετωπίσουν ευνοϊκά κάποια ομάδα, καθώς και γενικότερα φαινόμενα διαφθοράς, με στόχο πάντοτε τη μεγιστοποίηση των κερδών μιας αθλητικής ομάδας ή ενός μεμονωμένου αθλητή.

- Η επιδίωξη του οικονομικού κέρδους έχει αλώσει προ πολλού ακόμη και το σημαντικότερο αθλητικό γεγονός, τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που έχουν πλέον μετατραπεί σε μια πολυέξοδη εμπορική δραστηριότητα. Οι «καθαρές» επιδόσεις των αθλητών, καθώς και το πνεύμα ειρήνευσης, που συνόδευαν άλλοτε αυτούς τους αγώνες, έχουν πλέον αντικατασταθεί με ζητήματα όπως είναι τα τηλεοπτικά δικαιώματα, η διαφημιστική προβολή, τα παγκόσμια ρεκόρ -με όποιο κόστος ή τρόπο-, οι διακρατικοί ανταγωνισμοί, αλλά και τα επιμέρους πολιτικά οφέλη από την κατάλληλη εκμετάλλευση ενός τόσο διαδεδομένου και λαοφιλούς γεγονότος.  

- Η εμπορευματοποίηση λειτούργησε τελείως αρνητικά ακόμη και σε αθλήματα που κατά παράδοση έχουν πολύ μεγάλη ανταπόκριση στους πολίτες, όπως είναι το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ. Οι αγώνες που κάποτε αποτελούσαν μια οικογενειακή επιλογή για ψυχαγωγία γεμάτη συγκινήσεις, έχουν τραπεί σ’ ένα πεδίο άκρατου ανταγωνισμού, όπου η διαφθορά και τα οικονομικά συμφέροντα καθοδηγούν και καθορίζουν τα αποτελέσματα και τις νίκες.

- Ενώ, παράλληλα, οι φίλαθλοι που κινούνταν παλαιότερα από καθαρή αγάπη για τις αθλητικές τους ομάδες, έχουν τραπεί σε φανατισμένους οπαδούς, που σπεύδουν να εμπλακούν σε βίαιες αναμετρήσεις με τους οπαδούς της αντίπαλης ομάδας, αφαιρώντας από τις αθλητικές αυτές αναμετρήσεις κάθε ψυχαγωγικό και φίλαθλο χαρακτήρα.

Αίτια επικράτησης του φανατισμού και της βίας

- Το ανταγωνιστικό πνεύμα που έχει επικρατήσει στο χώρο του επαγγελματικού αθλητισμού, λόγω των οικονομικών συμφερόντων, ωθεί τους παράγοντες των αθλητικών ομάδων σε μια στάση ανοχής -αν όχι και στήριξης- απέναντι στο φανατισμό των οπαδών. Οι οπαδοί αποτελούν αφενός πηγή εσόδων -αγορά εισιτηρίων και εμπορικών ειδών με το λογότυπο της ομάδας, στοιχήματα κ.ά.- κι αφετέρου μέσω των τοπικών συνδέσμων κάθε ομάδας αποτελούν έναν ανέξοδο τρόπο ενίσχυσης και διατήρησης του πλήθους υποστηρικτών της. Μη θέλοντας, επομένως, οι ομάδες να χάσουν αυτά τα οφέλη, επιτρέπουν ή έστω ανέχονται τις συχνές παρεκτροπές των οπαδών τους.

- Το ίδιο ανταγωνιστικό πνεύμα, άλλωστε, εξωθεί τις ομάδες στη διεκδίκηση με κάθε τρόπο της νίκης, γεγονός που δυναμιτίζει το κλίμα στο πλαίσιο των αγώνων και ενισχύει το φανατισμό των οπαδών.

- Οι οπαδοί καταφεύγουν στις ομάδες και τις υποστηρίζουν με αφοσίωση, αναζητώντας συχνά ένα μέσο κοινωνικοποίησης∙ ένα χώρο χαμηλών απαιτήσεων στον οποίο να μπορούν να ενταχθούν και να αισθανθούν πως ανήκουν. Η απουσία λοιπών ενδιαφερόντων ή ουσιαστικών προσωπικών επιδιώξεων, αφήνει το άτομο έκθετο σε αντίστοιχες επιρροές που το δελεάζουν με την υπόσχεση της συντροφικότητας και της αποδοχής. Έτσι πολλοί νέοι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να βρουν την ασφάλεια της ομαδικής δράσης και συνύπαρξης, για να καλύψουν συναισθηματικές ελλείψεις, αλλά και την υποτυπώδη προσωπικότητά τους, γίνονται μέλη αθλητικών συνδέσμων, και καταφεύγουν ακόμη και σε βιαιότητες προκειμένου να αναδείξουν την προθυμία και την αφοσίωσή τους και να προασπίσουν τη θέση τους σε αυτούς.

- Η παρουσία των οπαδών στους αγώνες -ιδίως εκείνων που αποτελούν πολυπληθείς παρέες από τους κατά τόπους αθλητικούς συνδέσμους- μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε βίαιες παρεκτροπές, καθώς η ένταση κατά τη διάρκεια του αγώνα, αλλά και η επιθυμία να προβληθούν μπροστά στους «φίλους» τους, τούς ωθεί σε αναποτελεσματικές συμπεριφορές. Είναι, μάλιστα, τέτοια η πίεση που ασκεί η μαζική δράση, ώστε η ψυχολογία του όχλου επηρεάζει και παρασύρει ακόμη κι εκείνους που είναι πιο μετριοπαθείς και πιο ψύχραιμοι. 

- Είναι σημαντικό, άλλωστε, να έχουμε υπόψη μας πως τις περισσότερες φορές οι βίαιοι οπαδοί των ομάδων μεταφέρουν στο χώρο του γηπέδου τα δικά τους προβλήματα και τις δικές τους εντάσεις. Η ανεργία, οι οικονομικές δυσκολίες, τα οικογενειακά και προσωπικά προβλήματα, αποτελούν ένα ψυχολογικό φορτίο που απαιτεί μια διέξοδο εκτόνωσης, ένα ξέσπασμα, έστω κι αν αυτό προκύπτει στο πλαίσιο ενός αθλητικού αγώνα και εις βάρος άλλων οπαδών. Οι νέοι αυτοί οπαδοί μη έχοντας τη δυνατότητα να εκφράσουν την απογοήτευση και τις εντάσεις τους σ’ εκείνους που είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία των σύγχρονων δεινών οικονομικών συνθηκών, επιλέγουν την καταφυγή στην τυφλή βιαιότητα, χωρίς να αντιλαμβάνονται πόσο επιζήμια είναι η εκτόνωση που επιδιώκουν. Εμφανής είναι εδώ η ελλιπής παιδεία των νέων αυτών, όπως και η απουσία μιας κατάλληλης αγωγής και καλλιέργειας, ώστε να έχουν τη δυνατότητα της αυτοσυγκράτησης, αλλά και του σεβασμού απέναντι στους άλλους ανθρώπους.

- Ενισχυτικά στην εμφάνιση αυτών των αρνητικών φαινομένων λειτουργεί και η στάση ανοχής της Πολιτείας, που αντιμετωπίζει με επιείκεια ή και με αδιαφορία ανάλογα περιστατικά. Ενώ είναι προφανές πως αν τιμωρούσε με μεγάλη αυστηρότητα κάθε τέτοιο ξέσπασμα βίας, θα είχε διαφοροποιηθεί εδώ και καιρό η συμπεριφορά των οπαδών.

Τρόποι για την αποκατάσταση των αρνητικών πτυχών του αθλητισμού

- Είναι σαφές πως πολλά από τα αρνητικά σημεία στο χώρο του αθλητισμού έχουν προκύψει από την εμπορευματοποίηση του επαγγελματικού αθλητισμού και του πρωταθλητισμού. Με δεδομένο, όμως, το γεγονός ότι πλέον οι επαγγελματίες αθλητές αντιμετωπίζονται ως διασημότητες και μπορούν να αποκομίσουν τεράστια χρηματικά ποσά από την εκμετάλλευση του ονόματος και της εικόνας τους, μέσω κυρίως της προώθησης προϊόντων, γίνεται αντιληπτό πως είναι δύσκολο να επιδιωχθεί μια επιστροφή σε πιο αθώες -και άρα λιγότερο προσοδοφόρες- εποχές. Η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού είναι πια μη αναστρέψιμη, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και για τις νέες συνήθειες στο χώρο αυτό, όπως είναι η χρήση αναβολικών και η διαφθορά. Εκείνο που απαιτείται, βέβαια, είναι μια εντατικοποίηση των σχετικών ελέγχων, αλλά και μια αυξημένη αυστηρότητα στην αντιμετώπιση των σχετικών κρουσμάτων.

- Οι αθλητές μπορούν να αποζητούν τα οικονομικά οφέλη της διασημότητας και των επιτυχιών τους, αλλά θα πρέπει να το κάνουν αυτό μέσα από καθαρές νίκες και κυρίως μέσα από την προσωπική τους προσπάθεια, χωρίς την τεχνητή ενίσχυση των αναβολικών ουσιών. Το ζητούμενο, όμως, είναι διττό, καθώς απαιτείται αφενός η συμβολή της Πολιτείας, ώστε να μην γίνονται ανεκτές τέτοιες αθέμιτες παρεκτροπές, κι αφετέρου η απόκτηση από τους αθλητές εκείνου του ήθους κι εκείνης της συνείδησης, που να τους ωθεί στο να απορρίπτουν κάθε ανάλογη παρανομία.

- Η καλλιέργεια και η εδραίωση μιας ορθής και άρτιας ηθικής στους νέους αθλητές μπορεί να προκύψει μόνο μέσα από την κατάλληλη πνευματική αγωγή, ώστε να είναι εφικτή η έγκαιρη δημιουργία αντιστάσεων απέναντι στα κελεύσματα του -εύκολου- πλουτισμού και της διασημότητας. Οι νέοι αθλητές θα πρέπει να εκτιμήσουν πρωτίστως την ομορφιά και τα οφέλη του αθλητισμού, ώστε να στραφούν στην υπηρέτηση του καθαρού αθλητισμού και όχι στη με κάθε μέσο διεκδίκηση της διάκρισης, με μόνο κίνητρο το κέρδος.

- Την ισχυροποίηση του ορθού αθλητικού πνεύματος και την επιδίωξη επιτυχιών που να βασίζονται καθαρά και μόνο στην προσωπική προσπάθεια, μπορούν να ενισχύσουν και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αφενός με την προβολή εκείνων των αθλητών που αποδεδειγμένα έχουν σημειώσει καθαρές διακρίσεις κι αφετέρου με τη στηλίτευση των φαινομένων διαφθοράς και εξαπάτησης. Αν, επομένως, οι φορείς αγωγής και παιδείας, η Πολιτεία και τα Μ.Μ.Ε., επιδιώξουν συστηματικά την επιβράβευση των αθλητών που απορρίπτουν τα αναβολικά και τη διαφθορά, τότε θα εδραιωθεί με τον καιρό ένα πιο ενάρετο πνεύμα στον αθλητισμό∙ κάθε αθλητής θα το θεωρεί θέμα αρχής και αξιοπρέπειας να επιτυγχάνει αξιόλογες επιδόσεις βασιζόμενος στην σκληρή προπόνηση και μόνο.

- Η Πολιτεία θα πρέπει από τη μεριά της να επιδιώξει την απαρέγκλιτη εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας, ώστε τόσο η χρήση αναβολικών όσο και φαινόμενα χρηματισμού ή βίας να τιμωρούνται με συνέπεια και αυστηρότητα. Η σταθερή εφαρμογή των νόμων θα λειτουργήσει αποτρεπτικά σε κάθε τέτοια παρεκτροπή και θα επαναφέρει στον αθλητισμό την αναγκαία αξιοπιστία και εμπιστοσύνη.

- Σημαντική είναι, άλλωστε, η ενίσχυση του ερασιτεχνικού αθλητισμού, που επιτρέπει στους πολίτες, και κυρίως στους νέους, την απόλαυση των αθλητικών δραστηριοτήτων, χωρίς τις εντάσεις, το φανατισμό και τις τεχνητές διακρίσεις, που έχουν τόσο αλλοιώσει τον εμπορευματοποιημένο επαγγελματικό αθλητισμό. Προκύπτει, έτσι, το αίτημα για τη δημιουργία και συντήρηση αθλητικών εγκαταστάσεων σε κάθε δήμο και σε κάθε σχολείο, ώστε οι νέοι να μπορούν να αθλούνται και να αποκτούν συνάμα -μέσα από την αντίστοιχη αγωγή στο πλαίσιο της εκπαίδευσή τους- μια υγιή επαφή με τον αθλητισμό.

- Μέριμνα της πολιτείας θα πρέπει να αποτελέσει η ύπαρξη πλήρους διαφάνειας στα οικονομικά στοιχεία των επαγγελματικών ομάδων, προκειμένου να παρεμποδίζονται περιστατικά χρηματισμού ή άλλης άνομης δραστηριότητας. Κάθε χορηγός, κάθε εμπορικός ή άλλος συνεργάτης των ομάδων, όπως και κάθε οικονομική συναλλαγή των παραγόντων των ομάδων θα πρέπει να τίθεται υπό αυστηρό έλεγχο, ώστε να διαπιστώνεται έγκαιρα η ύπαρξη ύποπτων ή αδικαιολόγητων οικονομικών δοσοληψιών.